mgr Mateusz Durbas
Dietetyk kliniczny
Wyniki badań obserwacyjnych wskazują, że u pacjentów z cukrzycą, w szczególności u osób do 50 roku życia często współwystępuje choroba refluksowa przełyku (GERD) [1]. Jak się bowiem okazuje, diabetycy doświadczają różnorodnych powikłań zdrowotnych, do których regularnie zalicza się dysfunkcję przełyku, uwzględniającą zmniejszenie amplitudy skurczów przełyku, osłabienie jego perystaltyki oraz obniżenie ciśnienia dolnego zwieracza przełyku, jak również nieprawidłowe cofanie się treści żołądkowej do przełyku.
Cele żywieniowego leczenia cukrzycy
Objawy refluksu wpływają nie tylko na pogorszenie jakości życia chorych z cukrzycą, lecz również zwiększają ryzyko rozwoju raka gruczołowego przełyku. Uważa się, że nadmierny stopień otłuszczenia ciała, który dotyczy znaczącej liczby pacjentów z cukrzycą typu 2 może być jednym z powodów dla których występowanie cukrzycy nasila symptomy GERD. W leczeniu chorych na cukrzycę (zarówno typu 1, jak i typu 2) kluczową rolę odgrywa zmiana stylu życia, która obejmuje urozmaiconą i dobrze zbilansowaną dietę, regularną aktywność fizyczną, unikanie palenia tytoniu oraz konsumpcji alkoholu [2]. Głównym celem leczenia żywieniowego pacjentów z cukrzycą jest uzyskanie i długofalowe utrzymanie:
a) właściwego stężenia glukozy we krwi w celu prewencji powikłań cukrzycowych,
b) prawidłowego profilu lipidowego krwi oraz wartości ciśnienia tętniczego krwi, aby zmniejszyć ryzyko rozwoju chorób sercowo-naczyniowych,
c) optymalnej masy ciała i procentowej zawartości tkanki tłuszczowej.
Warto zauważyć, że nie istnieje uniwersalna dieta dla wszystkich chorych na cukrzycę, stąd w leczeniu schorzenia mogą być wykorzystywane różnorodne terapie żywieniowe, m.in. dieta śródziemnomorska, dieta DASH czy diety roślinne. Optymalne dla danego pacjenta proporcje białek, tłuszczów i węglowodanów w diecie powinny być ustalane indywidualnie w zależności od preferencji chorego, jego wieku, poziomu aktywności fizycznej, jak również schorzeń współwystępujących oraz obecności ewentualnych powikłań cukrzycowych.
Zalecenia dietetyczne dla diabetyków
Zdecydowana większość diabetyków powinna zatem przestrzegać ogólnie przyjętych zasad zdrowego odżywiania i opierać swoją dietę w głównej mierze na pełnowartościowych produktach żywnościowych o niskim stopniu przetworzenia (np. dobrze tolerowane świeże warzywa, owoce, gruboziarniste produkty zbożowe, chude mięso, jaja, chude i tłuste gatunki ryb morskich, nasiona roślin strączkowych, dobrej jakości nabiał o umiarkowanej zawartości tłuszczu, orzechy, pestki, nasiona oraz oleje roślinne tłoczone na zimno), które cechują się wysoką gęstością odżywczą. Ważne jest natomiast, aby pacjenci z cukrzycą szczególnie unikali częstej konsumpcji kalorycznej żywności wysoko przetworzonej, która najczęściej obfituje w węglowodany łatwo przyswajalne, w tym cukry dodane (w procesie produkcji) i wolne cukry, które niekorzystnie wpływają na glikemię poposiłkową oraz masę ciała. Ponadto, osobom chorym na cukrzycę rekomenduje się regularne spożywanie posiłków, zwłaszcza śniadań w celu unormowania stężenia glukozy we krwi. W prawidłowym doborze pokarmu w codziennej diecie, pomocnym narzędziem z całą pewnością będzie tabela wartości ładunku glikemicznego produktów żywnościowych, który bierze pod uwagę zawartość węglowodanów w zwyczajowej porcji danego pokarmu, dzięki czemu stanowi on udoskonaloną formę popularnie wykorzystywanego wskaźnika indeksu glikemicznego [3].
Podział pokarmów według wartości ładunku glikemicznego
| Ładunek glikemiczny | Przykłady produktów żywnościowych |
| Mały (≤ 10) | Jogurt naturalny, mleko, ser twarogowy, serek wiejski, napój sojowy bez cukru, mleko zsiadłe, otręby, płatki owsiane, orzechy, nasiona, pestki, ananas, arbuz, grejpfrut, gruszka, jabłko, kiwi, mango, morele, pomarańcze, maliny, śliwki, truskawki, papaja, melon kantalupa, wiśnie, cukinia, dynia, marchew, fasola szparagowa, papryka, pomidor, ciecierzyca, groch, soczewica, soja, bób, fasola Mung, śliwki suszone, morele suszone, jabłka suszone, pełnoziarnisty chleb żytni, pumpernikiel, chleb gryczany, chleb owsiany z dodatkiem otrąb, chleb jęczmienny pełnoziarnisty, kasza kukurydziana, sok pomidorowy, gorzka czekolada (bez dodatków). |
| Średni (11 – 19) | Ziemniaki, bataty, banany, winogrona, wafle ryżowe, makaron pszenny pełnoziarnisty, makaron ryżowy, kasza gryczana, kasza jęczmienna, ryż brązowy, fasola biała, kukurydza, musli z owocami suszonymi i orzechami, sok jabłkowy, sok marchwiowy, sok pomarańczowy, czekolada mleczna. |
| Duży (≥ 20) | Daktyle suszone, rodzynki, makaron pszenny jasny, makaron kukurydziany, makaron gryczany, bułka pszenna, ryż biały, kasza kuskus, frytki, płatki kukurydziane, chałka, bajgle, napój ryżowy, pączki, naleśniki z białej mąki, ciasto francuskie, słodkie batony. |
Na jakie inne produkty zwrócić uwagę?
Uważa się, że główne źródło węglowodanów w diecie u pacjentów z cukrzycą powinny stanowić gruboziarniste produkty zbożowe, których zarówno indeks (> 55), jak i ładunek glikemiczny (≤ 10) są niskie [2]. Z drugiej strony warto podkreślić, że diabetycy, u których współwystępuje choroba refluksowa przełyku powinni szczególnie uważać w swojej diecie na wysokie spożycie produktów żywnościowych, które podrażniają ścianę przełyku i mogą nasilać produkcję soku żołądkowego, mianowicie pokarmów kwaśnych, ostrych, owoców cytrusowych i soków z cytrusów, musztardy, pomidorów i ich przetworów, a także mięty, kawy tradycyjnej oraz mocnej herbaty [4]. U takich osób rekomenduje się również ograniczenie konsumpcji potraw tłustych, bogatokalorycznych, obfitujących w cukry proste, jak również unikanie spożycia alkoholu oraz kakao i produktów kakaowych, które obniżają napięcie dolnego zwieracza przełyku co sprawia, że powstają warunki sprzyjające cofaniu się treści żołądkowej do przełyku. Pacjenci z cukrzycą i refluksem żołądkowo-przełykowym powinni także wyeliminować ze swojego codziennego menu spożycie napojów gazowanych i energetyzujących oraz unikać jedzenia późno w nocy obfitych posiłków o wysokiej wartości energetycznej, bowiem dowiedziono, iż taki rytuał wieczorny jest powiązany z nasileniem uciążliwych objawów refluksu [4, 5]. Koniecznie trzeba również zweryfikować indywidualną tolerancję układu trawiennego na żywność bogatą w błonnik pokarmowy (warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe, orzechy, pestki, nasiona), która jest szczególnie pożądana w diecie chorych na cukrzycę, choćby ze względu na niską wartość ładunku glikemicznego.
Piśmiennictwo
- Sun X.M., Tan J.C., Zhu Y., et al.: Association between diabetes mellitus and gastroesophageal reflux disease: A meta-analysis. World J Gastroenterol. 2015 Mar 14;21(10):3085-92.
- Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2020. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. Diabetologia Praktyczna, 2020, 6, 1.
- Atkinson F.S., Foster-Powell K., Brand-Miller J.C.: International tables of glycemic index and glycemic load values: 2008. Diabetes Care. 2008 Dec;31(12):2281-3.
- Newberry C., Lynch K.: The Role of Diet in the Development and Management of Gastroesophageal Reflux Disease: Why We Feel the Burn. J Thorac Dis. 2019 Aug;11(Suppl 12):S1594-S1601.
- Takeshita E., Furukawa S., Sakai T., et al.: Eating Behaviours and Prevalence of Gastroesophageal Reflux Disease in Japanese Adult Patients With Type 2 Diabetes Mellitus: The Dogo Study. Can J Diabetes. 2018 Jun;42(3):308-312.
Brak komentarzy